آرمانهای توسعه پایدار از بهشت نیامده است!
تاریخ انتشار: ۹ بهمن ۱۴۰۱ | کد خبر: ۳۶۹۶۰۷۸۹
به گزارش خبرگزاری خبرآنلاین، «باربارا لیسون»، متولد ۱۹۵۶ در لهستان، خودش را یک کتابدار میداند. او در دانشگاه روهرِ بوخوم در رشته فلسفه، تاریخ و علوم تربیتی تحصیل کرده و در «اولدنبورگ» و «کلن» به عنوان کتابدار کار کرده است. لیسون، سی سال خدمت در کتابخانه عمومی شهر برمن (دومین شهر بزرگ شمال آلمان بعد از هامبورگ) را از افتخارات خود میداند.
بیشتر بخوانید:
اخباری که در وبسایت منتشر نمیشوند!
سیدباقر میرعبداللهی، معاون برنامهریزی، پژوهش و فنّآوری اطلاعات نهاد کتابخانههای عمومی کشور که به دعوت و هزینه ایفلا، به منظور انتقال تجربیات جمهوری اسلامی ایران در حوزه کتابخانههای عمومی و آگاهی از دانش جهانی این حوزه و گسترش فعالیتهای بینالمللی، به نمایندگی از سوی نهاد کتابخانههای عمومی کشور در کارگاههای ۳ روزه ایفلا (از ۲۳ تا ۲۵ آبان ماه ۱۴۰۱) با عنوان «به سوی کتابخانه پایدار در آسیا-اقیانوسیه» و با حضور مدیران و متخصصان کتابخانههای عمومی در بانکوک تایلند شرکت کرده بود، در روز پایانی این کارگاه گفتوگویی را با باربارا لیسون در هتل «سنترا بای سنتارا» داشته که شرح آن را در ادامه میخوانید.
خانم لیسون ممنونم که فرصت این گفتوگو را فراهم کردید. سؤال اوّل من درباره موضوع کارگاه منطقهای ایفلا یعنی مفهوم «توسعه پایدار» و نسبت آن با کتابخانههای عمومی است که امکان طرح آن در همایش فراهم نشد. توسعه پایدار یک معنای تاریخی دارد که به شرایط زندگیِ پس از انقلاب صنعتی و نتایج مخرّب زیستمحیطی و اجتماعیِ ناشی از توسعه یکجانبه اقتصادی مربوط است و، برای حل مشکل، پیشنهاد توسعه متوازن را ارائه میدهد. من فعلاً به این مفهوم از توسعه پایدار کاری ندارم. چیزی که ایفلا در توسعه پایدار به دنبال آن است واجد نوعی معنای حقوق بشری است که مبنای آن توجه به همبستگی اجتماعی و فرصتهای برابر است و معتقد است کتابخانه یک عامل کلیدی برای رسیدن مردم به جهان بهتر است. این ایده، بسیار عالی و شریف است، اما نکته این است که شما این ایده را در بستر یک چشمانداز و استراتژی جهانی تعریف میکنید. سؤال من این ست که اگر قبول کنیم که توسعه پایدار هر کشور، توسعه پایدار همان کشور است و اگر بپذیریم که دو مفهوم «مردم» و «سرزمین» عوامل مهم توسعه هستند و ما در دنیا با «مردمها» و «سرزمینها» مواجه هستیم، در این صورت چگونه میتوانیم از استانداردی جهانی و مورد توافقِ همه بینشها در باب توسعه پایدار سخن بگوییم؟ اگر این گزاره را قبول دارید به نظر شما در موارد اختلاف باید چه کنیم؟
سؤال خیلی خوبی است، اما اگر بخواهیم ایدههایمان اجرایی شوند، نباید موضوعات را اینقدر پیچیده کنیم. توسعه پایدار -چه به قول شما معنای تاریخی داشته باشد و چه معنای فرهنگی و مربوط به نقش کتابخانه در آن- در هر حال باید شامل مجموعهای از قوانین کلی باشد. ما در ایفلا به این قوانین کلی تحت عنوان «اهداف هفدهگانه توسعه پایدار سازمان ملل متحد» اشاره کردهایم که شما را به مطالعه آنها دعوت میکنم. در واقع، یکی از برنامههای ایفلا برای تحقق توسعه پایدار در بخش کتابداری و اطلاعرسانی، «برنامه حمایت بینالمللی» است که خودش شامل آن اهداف هفدهگانه است: «پایاندادن به فقر»، «پایاندادن به گرسنگی»، «زندگی سالم و ارتقای رفاه»، «آموزش باکیفیت»، «برابری جنسیتی»، «در دسترسبودن بهداشت و آب سالم»، «دسترسی به انرژی پاک و بهصرفه»، «رشد اقتصادی پایدار و داشتن شغل شایسته»، «صنعت و ارتقای زیرساختی»، «کاهش نابرابری»، «شهرها و جوامع پایدار»، «الگوی تولید و مصرف پایدار»، «مبارزه با تغییرات اقلیمی»، «استفاده پایدار از اقیانوسها و دریاها»، «ارتقای زیستبوم و جلوگیری از نابودی تنوع زیستی»، «جامعه پایدار و صلحآمیز» و «احیای مشارکت جهانی برای توسعه پایدار». اینها اهداف اصلی توسعه پایدار هستند.
هر یک از این هفده قاعده به قواعد کوچکتری هم تقسیم میشوند که در آنها به موضوع سؤال شما توجه شده است. مثلاً در توضیح روشهای اجراییِ هدف دوم یعنی «پایان دادن به گرسنگی از راه توسعه کشاورزی پایدار» به تفاوت مردم و سرزمینها توجه شده و به تقویت ظرفیتهای سازگاری با تغییر اقلیم، شرایط بد آب و هوایی، خشکسالی و سیل اشاره شده است. اینها همه نشانه توجه به کشورهای دارایِ پایینترین سطح توسعهیافتگی است. یا مثلاً در هدف چهارم، یعنی «تضمین آموزش باکیفیت» به موضوع تعداد بورسهای اعطاشده به کشورهای در حال توسعه و کشورهای کوچک و آفریقایی توجه شده است. همینطور در هدف شماره شش، یعنی تأمین آب آشامیدنی، به اهداف فرعی مانند مدیریت منابع آبی مشترک، حفاظت از اکوسیستمهای آبی و حمایت از جوامع محلیّ اشاره شده است.
در این موارد شاید بر حسب موارد تفاوتهایی در هر کشور و زیستبوم وجود داشته باشد که به آنها توجه شده است؛ مثلاً میدانیم که کشاورزی در ایران با آلمان متفاوت است. خود این تفاوت میتواند به عنوان یک قاعده کلی در نظر گرفته شود. پیشنهاد ما این است که آن هفده هدف و اهداف فرعی آن دیده شود و سپس به این فکر کنیم که کدام یک از آنها به تمایل یا روشهای کاری ما نزدیکتر است. موضوع کشاورزی فقط یک مثال بود. در این مثال، فرایندهایی که برای بهرهوری بیشتر و دسترسی به محصول بهتر بر روی خاک انجام میشود در ایران و آلمان شاید جواب بدهد، اما همان فرایند و روش در کشور دیگر جواب ندهد. ما در سراسر کره زمین مشکلات و تمایزاتی داریم؛ مثل تغییرات آب و هوایی و ویژگیهای بهداشتی و درمانی. این نوع مشکلات از هر کشوری تا کشور دیگر متفاوت است، ولی حل آن مربوط به همه دنیاست؛ بنابراین، آن هفده قاعده، قاعدهای کلی برای همه کشورهاست. برای برطرف کردن این مشکلات هم باید به کلیّت آن معتقد باشیم. قوانین سازمان ملل برای همه گروهها، ناحیهها و استانها یکی نیست. در آلمان ۱۶ استان داریم که از طرف سازمان ملل برای هر محل و موقعیت، قاعده و قانون متفاوتی موجود است.
* آن هفده هدف توسعه پایدار بسیار معروف است و من هم آنها را دیدهام. مثالهای شما بیشتر محیطزیستی بود، ولی منظور من توجه به تفاوتهای بنیادی در موقعیتهای بشری است؛ چراکه موضوع توسعه پایدار، انسان است، نه صرفاً زیستبوم یا اقتصاد و سیاست. جهانبینی و اساساً شیوه بودن انسانها با یکدیگر متفاوت است (مثلاً انسان ایرانی با انسان آلمانی). توجه به این موضوع، پیشنهاد یک استاندارد جهانی را سخت میکند. منظر، بسیار مهم است؛ مثلاً در همان مثال کشاورزی شما اینکه ما ارزش واقعی محصولات کشاورزی را به عنوان یک کالای زیستمحیطی در نظر بگیریم یا یک کالای اقتصادی، تفاوت زیادی در موضوع ایجاد میکند؛ بنابراین، دستیابی به اهداف توسعه پایدار، فراتر از سیاست و اقتصاد و محیطزیست است. منظورم درست یا نادرست بودن استانداردها از نظر علمی نیست. پذیرفتن یا نپذیرفتن آنها بر اساس شرایط و دیدگاههای متفاوت و گاه متضاد هم مطرح است. این مسأله در مورد استانداردها و رهنمودهای ایفلا هم -که ادعای جهانیبودن دارد- مطرح میشود. دقیقاً مشخص نیست که با وجود تفاوت در نیازها و منابعِ و دیدگاه ذینفعان، چگونه میتوان از این استانداردها بهطور مشترک استفاده کرد.
اولاً باید بگویم که برنامه پیشنهادی توسعه پایدار از بهشت نیامده است و حتماً میتوان آن را نقد کرد و درباره آن پرسید. همه جزئیات این برنامه و برنامههایی از این قبیل، مستند به کنوانسیونهای حقوق بشریِ سازمان ملل متحد است که البته جنبه جهانی آن برای همه معلوم است. درست است که مثلاً زن ایرانی و آمریکایی و آلمانی تفاوتهایی در جهانبینی دارند، اما از نظر موقعیتهای حقوق بشری یکسان هستند. در این اسناد به اختلافهایی که منظور شماست، توجه شده است که اتفاقاً من در مثال محیطزیستی خودم به آن اشاره کردم. محور چهارم اهداف هفدهگانه توسعه پایدار، یعنی برابری در آموزش باکیفیت هم یک مورد دیگر است.
اولاً باید بگویم که برنامه پیشنهادی توسعه پایدار از بهشت نیامده است و حتماً میتوان آن را نقد کرد و درباره آن پرسید. همه جزئیات این برنامه و برنامههایی از این قبیل، مستند به کنوانسیونهای حقوق بشریِ سازمان ملل متحد است که البته جنبه جهانی آن برای همه معلوم است.
آرمانها و درخواستهای ایفلا هم در همین حال و هواست. ما در ایفلا از یک کتابخانه جهانیِ متحد حرف میزنیم که به دنبال تقویت سواد، آگاهی و مشارکت همه جوامع است. چشمانداز ما جهانی است. شما به ارزشهای اصلی ایفلا نگاه کنید و ببینید که چه مفاهیمی را به عنوان چشمانداز و مأموریت خودش تعریف کرده است؛ مثلاً آزادی دسترسی به اطلاعات که در ماده ۱۹ اعلامیه جهانی حقوق بشر هم آمده است، از برنامههای ماست. به نظر ما ارائه خدمات کتابخانهای و اطلاعاتی با کیفیت بالا به تضمین این دسترسی کمک میکند. ضمناً این که ما همه اعضای ایفلا را -بدون توجه به موقعیتهای قومی و نژادی و زبانی و دینی و جنسی- به فعالکردن ظرفیتهایشان متعهد کردهایم، نشان میدهد که تعهد ما حمایت از مشارکت همه افراد با زمینهها و مهارتهای متنوع است.
ساختار و بخشهای منطقهای ایفلا هم چنین وضعی دارد و اولویتهایش جهانی است. میدانید که ایفلا شش بخش منطقهای دارد که خود این تقسیمبندی نشاندهنده دیدگاه جهانی آن است: بخشهای آسیا-اقیانوسیه (که نمونه فعالیتش همین کارگاه بانکوک است)، اروپا، آمریکای لاتین و دریای کارائیب، خاورمیانه و شمال آفریقا، آمریکای شمالی و جنوب صحرای آفریقا؛ بنابراین، نهادهای ما تقریباً در سراسر جهان حضور دارند و ظرفیت منحصربهفردی را برای تحقق اهدافمان فراهم میکنند. همکاری ایفلا با سازمانهای بینالمللی مثل سازمان ملل هم برای ایجاد همین درک جهانی است.
شما گفتید که توسعه پایدار صرفاً اقتصادی و سیاسی و زیستمحیطی نیست. همین طور است. تأکید ایفلا بر ترویج و پاسداری از فرهنگ و میراثهای بومی و حمایت از کتابخانهها برای ترویج فرهنگ و دسترسی به میراث به نفع جوامعشان هم به همین دلیل است. اساساً اهدافی مثل توسعه سواد و مهارتهای هنری و تضمین دسترسی عادلانه و مشارکت نمیتوانند جهانی نباشند.
* ممنونم. در صحبتهای پایانیتان در روز آخر همایش تأکید کردید که امروزه کارکرد کتابخانههای عمومی تغییر کرده و همه قبول کردهاند که وظیفه کتابدار دیگر فقط عضوگیری و امانت نیست و مهارت کتابداری باید بیرون از کتابخانه دنبال شود. به نظر رئیس ایفلا این ایده در حال حاضر در جهان چقدر در میان کتابداران محقق شده و تا وضع مطلوب چقدر فاصله داریم؟
اولاً باید بگویم حتی اگر وظیفه مهم کتابدار را در رابطه با عضو تعریف کنیم و جذب مخاطب را کار او بدانیم، این وظیفه باید بیرون از قفسهها انجام شود. فقط بخش کوچکی از چیزی که ما کتابدارها آن را «اشاعه اطلاعات» میدانیم در کتابخانه قابل پیگیری است. این کتابدار است که کتابها و منابع اطلاعاتیِ موجود در کتابخانه را به سخن در میآورد و با فرارفتن از کتابخانه به مفهوم اطلاعرسانی معنای دیگری میدهد. ضمناً در بسیاری از موارد، ارائه خدمت به گروههای خاص، مانند افراد کمسواد و بیسواد، خانهدارها و اقلیتهای زبانی و قومی، نیاز به بیرونرفتن از کتابخانه دارد. کتابخانه نماد جامعه است و راهاندازی فعالیتهای گروهی و جمعی و قراردادن کتابخانه به عنوان نقطه آغاز آن، مستلزم مشارکت اجتماعی کتابداران در این موارد است.
این را هم بگویم که معنای بیرونرفتن از کتابخانه آنقدر وسیع است که میتواند به معنای ملاقات با کتابدارِ دیگر یا همکار فرهنگیِ غیرکتابدار هم باشد. مسئله این است که کتابدار در خودش متوقف نشود.
اما درجه و سرعت تحقق این ایده بستگی به برنامه کشورهای مختلف در توسعه دارد. در این مورد وضعیت کشورهای مختلف فرق میکند و درجه تحقق حتماً یکسان نیست؛ مثلاً خیلی از ما کتابدارها در آلمان، خودمان به مدرسه میرویم و با بچهها حرف میزنیم و یا شخصاً در موقعیتهای اجتماعی مثل جشنوارههای فرهنگی و گردهمایی موسیقی حاضر میشویم و کتابداران جوان را به آنجا میبریم. همینطور خودمان نزد سالمندان میرویم و پای صحبت کسانی مینشینیم که به کتابخانه نمیآیند یا، به هر دلیل، نمیتوانند بیایند. قرار نیست منتظر بمانیم تا مردم به کتابخانهها بیایند.
* امروزه خیلیها معتقدند غلبه فضای مجازی بر مناسبات ارتباطی و رسانهای، مزاحم خواندن کتاب شده است و از آن به عنوان یک آسیب، تهدید و رقیب کتابخوانی نام میبرند. نظر شما در این باره چیست؟ آیا واقعاً فضای مجازی جای کتاب را میگیرد و خطری برای کتابخوانی محسوب میشود؟ اگر اینطور است وظیفه کتابدار چیست؟
تردید ندارم که فضای مجازی، مثل بسیاری از بخشهای دیگر فرهنگ، روی کتاب و کتابخانه هم تأثیر گذاشته است. البته شما از دو واژه «رقیب» و «آسیب» استفاده کردید. این دو با هم فرق دارند. رقیببودن فضای مجازی برای کتاب را میتوان تحمل کرد و از فضای رقابت استفاده هم کرد و برای اصلاح مناسبات بین این دو برنامهریزی کرد. اما آسیب و تهدید بودن موضوع دیگری است. در استفاده از فضای مجازی هم البته بین معتاد و وابسته شدن به آن و تغییردادن فرم کتابخوانی با استفاده از تکنولوژی فرق هست. به نظر من -با اینکه خودم خیلی اهلش نیستم- کتاب الکترونیکی را نمیتوانیم و نباید نفی کنیم. بهتر است به ارتباط فکر کنیم و البته با دقت مراقب آسیبها باشیم.
این موقعیت برای کتابدارها و دیگران این وظیفه را ایجاد میکند که به مردم آموزش دهیم چهطور از شبکههای اجتماعی استفاده کنند. باید به آنها بگوییم چه خبری و چرا میتواند معتبر باشد یا نباشد و اینکه به دنبال منبع آنچه میخوانند باشند؛ برای مثال در آلمان برخی از همکاران من به مدارس میروند و به بچهها آموزش میدهند که اگر فلان مطلب را در شبکههای اجتماعی خواندند آیا باید به آن باور داشته داشته باشند یا نه و چگونه و چقدر. این فعالیت حدود سه-چهار سال است که در آلمان انجام میشود. آموزش فقط به این نیست که به بچهها بگوییم انگشتانشان را چهطور روی صفحه نمایش سُر بدهند. باید از فضای مجازی به شکلی مسئولیتپذیر استفاده کنیم؛ یعنی به قابلاعتمادبودن منبع خبر توجه کنیم. در هر صورت، آموزش استفاده درست از فضای مجازی بخش مهم این ماجراست. ما این ضرورت را در آلمان از وقتی احساس کردیم که آقای ترامپ به قدرت رسید و باعث وجود فضایی شد که در آن خبرهای جعلی و بیاساس منتشر میشد.
در استفاده از فضای مجازی بین معتاد و وابسته شدن به آن و تغییردادن فرم کتابخوانی با استفاده از تکنولوژی فرق هست. به نظر من کتاب الکترونیکی را نمیتوانیم و نباید نفی کنیم. بهتر است به ارتباط فکر کنیم و البته با دقت مراقب آسیبها باشیم. این موقعیت برای کتابدارها و دیگران این وظیفه را ایجاد میکند که به مردم آموزش دهیم چهطور از شبکههای اجتماعی استفاده کنند.
بعضی کتابداران شاغل در نهاد کتابخانههای عمومی کشور در ایران از وضع مالی و معیشتی خودشان ناراضیاند. نوع استخدام آنها، عمومی و غیردولتی بودن محل استخدامشان و همینطور گستردهنبودن منابع درآمدی نهاد و بعضی مشکلات قانونی دیگر، این نگرانی را در آنها ایجاد کرده است. شما به عنوان رئیس ایفلا و کسی که سالها در نقاط مختلف دنیا به کار کتابداری اشتغال داشتهاید در این باره چه فکر میکنید و چه نکته یا توصیهای دارید؟
متأسفم، چه بد! در برخی از ایالات آمریکا و برخی شهرهای اروپای غربی حقوق کتابداران خوب است، اما در بعضی مناطق اروپای مرکزی و شرق اروپا -که سالها پیش آن را با نام بلوک شرق و محل ظهور کمونیسم میشناختیم- یعنی از آلمان به سمت شرق و از دریای بالتیک تا یونان، کتابداران حقوق بسیار کمی دارند. دوشغله بودن برخی کتابداران در این مناطق یک واقعیت است. در روسیه، که من در آنجا فلسفه خواندهام، خیلی از کتابداران دوشغله بودند و هنوز هم هستند. این اختلاف وضعیتها به اختلاف ترازهای اقتصادی کشورها مربوط میشود که در همه جای دنیا هست. تقریباً در همه جای دنیا کتابدارها به طور معمول زیرمجموعه سرویسهای عمومی هستند و این سرویسها معمولاً درآمد بالایی ندارند و نمیتوانند حقوق بالا پرداخت کنند.
گروههای صنفی مربوط به کتابداران، از گروههای دانشگاهی گرفته تا گروههای آزاد و دولتها، باید به این موضوع توجه علمی کنند و آن را در دستور کار خودشان قرار دهند. این اصناف و نهادهای کتابداری باید با سرمایهداران و دولتها وارد گفتوگوهای منطقی و هدفمند شوند یا به عنوان اتحادیه عمل کنند. البته دغدغه شغلداشتن غیر از داشتن حقوق کم است. الان در خیلی از کشورهای دنیا مردم دغدغه داشتن شغل مناسب دارند و دریافتیِِ کم مشکل بعدی آنهاست. اگر تعداد کتابخانهها بیشتر شود، تعداد کتابداران شاغل در آنها هم بیشتر میشود و این باعث میشود فارغالتحصیلان رشته کتابداری نگرانی کمتری برای پیداکردن شغل مرتبط با رشته تحصیلیشان داشته باشند. به طور کلی فکر میکنم حل این مشکل در تمام دنیا زمانبَر است.
اما در جواب به این سوال شما مایلم به یک نکته دیگر هم اشاره مختصری بکنم که چندان مربوط به درآمد کتابداران در ایران یا کشورهای دیگر نیست، اما به ارتباط میان کتابخانه و توسعه اقتصادی، یعنی موضوع همین همایش سهروزه خودمان در بانکوک، مربوط است. امروزه سیاستمداران و اقتصاددانان در همه جای جهان نگرانند که آیا با وجود جمعیت در حال افزایش کشورها چگونه میتوان -و آیا اصلاً میتوان- برای افزایش دائمی و منطقی درآمدها برنامهریزی کرد. اتفاقاً نقش کتابخانههای عمومی درست همین جا معلوم میشود. کتابخانه منابع اطلاعاتی را قابلدسترس میکند و از این راه امکان و انگیزهای را فراهم میکنند تا مردم به روشهای جدید تولید و کسبوکار فکر کنند. این کمترین فایده و نقش کتابخانه در ایجاد توسعه اقتصادی پایدار است.
* کتابداران -دستکم به مناسبت شغل و مواجهه هر روزهشان با اعضای کتابخوان- نمیتوانند با کتابخوانی مأنوس نباشند. شما به عنوان یک کتابدار و رئیس ایفلا چه کتابهایی را میخوانید و چه موضوعاتی را می پسندید؟ اعضای کتابخانههای عمومی ما در ایران بیشتر داستان، روانشناسی عمومی و تاریخ میخوانند و اینها از ردههای پُرامانت در کتابخانههای ماست.
اول اینکه کتابداران نباید ارتباطشان با کتابهای مربوط به رشته تحصیلیشان و همین طور کتابهایی که برای کار در کتابخانه و ارتباط با مردم به کارشان میآید، مانند مدیریت و روانشناسی، را فراموش کنند. ارتباط همیشگی کتابداران با این نوع منابع لازم است. ارتباط من با کتاب خوب است. البته به منابع کاغذی مراجعه میکنم. حتی مقالات و یادداشتهای اینترنتی را هم از روی پرینت کاعذی آنها میخوانم. مثل خوانندگان کتابخانههای شما در ایران، داستان و شعر از علاقههای قطعی من است. داستانهای تاریخی و بیوگرافی هم فراوان میخوانم. کتابهای جنایینویس مشهور خانم آگاتا کریستی را خیلی خواندهام. یکی از کتابهای مورد علاقه من رمان «ماتیلدا» نوشته رولد دال است که شهرت جهانی دارد. این کتاب دوستداشتنی داستان دختری عجیب است که، با کمک یک معلم و کتابدار، خودش را پیدا میکند.
به جز کتابخوانیِ شخصی، به شکلهای دیگری هم با کتاب ارتباط دارم. مثلاً من عضو برخی از کمیتههای داوری هستم که به نویسندگان برتر جایزه میدهد؛ مثل گروه کتاب سیاسی سال در کشور آلما. و البته قرارداشتن در موقعیت داوری، مستلزم ارتباط پیوسته با کتاب است.
۵۷۲۴۵
کد خبر 1724921منبع: خبرآنلاین
کلیدواژه: کتاب توسعه پایدار ادبیات جهان کتابخانه های عمومی فضای مجازی توسعه پایدار توجه شده کتابخانه ها عنوان یک رئیس ایفلا بین المللی سازمان ملل حقوق بشری برای کتاب برای همه همین طور گروه ها کتاب ها
درخواست حذف خبر:
«خبربان» یک خبرخوان هوشمند و خودکار است و این خبر را بهطور اتوماتیک از وبسایت www.khabaronline.ir دریافت کردهاست، لذا منبع این خبر، وبسایت «خبرآنلاین» بوده و سایت «خبربان» مسئولیتی در قبال محتوای آن ندارد. چنانچه درخواست حذف این خبر را دارید، کد ۳۶۹۶۰۷۸۹ را به همراه موضوع به شماره ۱۰۰۰۱۵۷۰ پیامک فرمایید. لطفاً در صورتیکه در مورد این خبر، نظر یا سئوالی دارید، با منبع خبر (اینجا) ارتباط برقرار نمایید.
با استناد به ماده ۷۴ قانون تجارت الکترونیک مصوب ۱۳۸۲/۱۰/۱۷ مجلس شورای اسلامی و با عنایت به اینکه سایت «خبربان» مصداق بستر مبادلات الکترونیکی متنی، صوتی و تصویر است، مسئولیت نقض حقوق تصریح شده مولفان در قانون فوق از قبیل تکثیر، اجرا و توزیع و یا هر گونه محتوی خلاف قوانین کشور ایران بر عهده منبع خبر و کاربران است.
خبر بعدی:
فرشاد مومنی: بحرانهای اقتصادی کشور از حدود متعارف فراتر رفته است
فرشاد مومنی اظهار داشت: ایران کشوری با تعداد زیاد بحران است و این بحرانها در حیطه اقتصاد از حدود متعارف فراتر رفته و اگر دیگر بحرانها در حیطههای فرهنگی، اجتماعی، سیاسی و بینالمللیاش از اقتصادش بیشتر نباشد، کمتر نیست.
به گزارش ایلنا، مشروح این گفتگو در پی میآید:
شما در کتاب فرهنگ و توسعه که فرهنگ موعظه را نقد کرده بود، صحبت کرده بودید. در این چارچوب میخواهیم به ظرفیتی که نوروز به صورت یک آیین تاریخی در ایران دارد آنهم از منظر نگاه اقتصاددانهایی مانند شما که حوزه اجتماعی و رفاه را هم در نگاه اقتصادی خود دارید بپردازیم و دیدگاه شما را در خصوص نقش نوروز در تحولات سیاسی-اقتصادی بدانیم. با توجه به سابقهای که شما در دخیل کردن بحث فرهنگ و توسعه، عدالت و توسعه و نقد حاکمیت از منظر بهبود وضع مردم دارید، یکی از مناسبترین افراد برای بحث در این موضوع هستید.
در ارتباط با نوروز چند دریچه است که باید مورد توجه قرار گیرد. در یک دریچه، نوروز از دیدگاه تهدیدهای سطح توسعه، با مسئله هویت و احساس تعلق به جامعه پیوند دارد؛ بنابراین اگر بخواهیم بطور جدی نسبت به پیوند نوروز با توسعه و منبعی برای ظرفیتهای اهتمامبخش نگاه کنیم، در ابتدا باید به مسائل دیگری بپردازیم.
در شرایطی که به دلایل و علل مختلف که الآن نمیخواهم آنها را بازگو کنم، ما در جامعه به طرز عریانی شاهد بحران در هویت و بحران در احساس تعلق به جامعه هستیم. نوروز به شرط استفاده از ظرفیت دانایی قوه عاقله میتواند یک ظرفیت قابلاعتنا برای مواجه شدن با این چالشها باشد. مسئله عملیاتی شدن ظرفیتها به نظام حیات جمعی ما برمیگردد. در این طرز نگاه، ما میتوانیم بگوییم که ایران به صورت وحشتناک و نگرانکنندهای آلوده شوکهای پیدرپی است. کلمهی «آلوده» شاید در گفتار، بیانی نرم و لطیف باشد نسبت به آنچه که بر سر ایران آمدهاست؛ مثلا در ادبیات توسعه درباره کشورهایی مثل ما عمدتا شوکها را از دریچه نوسانات قیمت نفت نگاه میکردند، کتاب «معمای فراوانی» اثر خانم «تریلین کارل»، مثال خوبی است؛ در آنجا بیان شدهاست که نوسانات قیمت نفت و فراز و فرودهای آن به طور متوسط در چند دهه گذشته، دو برابر کل نوسانات قیمت سایر مواد اولیهای بود که در بازار جهانی خرید و فروش میشوند. برای اینکه عظمت و اهمیت این شوکها را متوجه شویم ضروری است نگاه بکنیم به پیامدهای مثبت این شوکها، آنگاه متوجه خواهیم شد که حتی شوکهای مثبت میتواند تا چه حد مخربتر از شوکهای منفی باشد؛ نمونهاش فروپاشی رژیم پهلوی است.
در اواخر دورهی پهلوی جهش قیمت نفت به اندازه زیادی شدید بود و چون قدرت انعطاف نظام ملی برای رویارویی خردورزانه با این شوک در حد نساب نبود، در مسئلهای که میتوانست مثبت باشد و یک فرصت تاریخی استثنایی را پدید بیاورد دقیقا به ضد خود حکومت تبدیل شد؛ توام با فساد و نابرابریهای که ایجاد کرد، مشروعیت رژیم پهلوی را سوزاند و به واسطه سلطه مناسبات رانتی و ناکارآمدیهای ناشی از آن، جور دیگری مردم را سرخورده و مایوس کرد، از توانمندیهای حکومت پهلوی برای اداره جامعه، از طریق عمقبخشی به وابستگیهای ذلتآور به دنیای خارج یک احساس حقارت ملی در ایرانیان پدیدار کرد و چیزهایی از این قبیل که متاسفانه هیچکدام از آنها به اندازهای که باید، مورد مطالعهی جدی قرار نگرفتهاست.
حال بحث بر سر این است که در شرایط کنونی ما با طیف بسیار پرتنوعی از شوکهای برونزا روبرو هستیم که هر کدام از این شوکها در سطح نظری، نیروی محرکه عمومی «آنومی» است؛ یعنی ناهنجاری و بیهنجاری که اگر به موقع به فریادش رسیده نشود، مرحله بعدی فروپاشی است. این فروپاشی میتواند اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی یا سیاسی و … باشد.
شما در مورد هر کدام از اینها به شرطی که درک عمیق و عالمانه از مفهوم فروپاشی در هویتجمعی داشتهباشید، متوجه میشوید که علائم نگرانکننده جدی در این زمینه در ایران داریم. ماجرای ایران پیچیدهتر شده است به اعتبار اینکه توهم یا فساد یا فقدان داناییهای حداقلی در نظام اداره امور کشور در سی سال گذشته، ما را با طیف متنوعی از شوکهای درونزا نیز روبرو کردهاست. مهمترین اینها شوک به قیمت ارز، شوک به قیمت حاملهای انرژی و از این قبیل موارد است، ضمن اینکه نوسانات قیمت نفت هم همیشه وجود داشته و بعد شوکهایی مثل تحریم، کرونا و … هم به آنها اضافه شدهاست.
اگر قوه عاقلهای برای بقای ایران وجود داشتهباشد و از نظر اندیشهای و قاعدهگذاری و نظام توزیع منافع، این آغشتگی سیستمی ایران به شوکهای پیدرپی درونی و بیرونی را که به یک پدیده برای خودش تبدیل شدهاست را بررسی کند، اوضاع بهتر خواهدشد.
اگر مجال باشد در یک فرصت مناسبی راجع به طول و عرض این مسئله صحبت میکنیم و خواهیم گفت که چرا هیچ کشوری از طریق شوکدرمانی نمیتواند به توسعه برسد و بلکه برعکس شیوههای معطوف به شوکدرمانی اختلالهای معنیدار در بقای سیستم پدیدمیآورد؛ مثلا وجوه مختلفی از بیهنجاری را در تمام عرصههای حیات جمعی ایرانیها میتوانید مشاهده بکنید، ما که بیشتر روی بخش اقتصادی آن متمرکز هستیم، میگویم کجای عالم یک سیستمی که از یک قوای عاقله حداقلی برخوردار باشد آببرترین و آلودهکنندهترین رشته فعالیتها را در خشکترین و بیآب و علفترین مناطق کشور مستقر میکند؟ ما از این نظر با یک فاجعه بیسابقه محیطزیستی و بحران آب و تغییر اقلیم روبرو هستیم که هر کدام از اینها میتواند موضوع بحثهای مستقلی باشد.
میخواهم بگویم که این وضعیت شوکزدگی جامعه ضربههای خیلی مهلکی به احساس تعلق و مسئله هویت ملی در ایران وارد کردهاست. این خودش میتواند یک موضوع جذاب باشد؛ مثلا در دوره قبل انقلاب شهید مطهری در کتاب «خدمات متقابل اسلام و ایران» مسئلهی جلوههای اندیشهای متعادلی را در مورد هویت ایرانیها مطرح میکند و با یک انصاف خارقالعاده، این دادوستدهای هویتی بین وجوه اسلامی و ایرانی را توضیح میدهد. در آنجا با جزییات بیان میکند که حتی از جهاتی، خدماتی که ایران به اسلام کردهاست، میتواند بر فراز خدماتی که اسلام به ایران کردهاست، قرار بگیرد. احتمالا همگی چهرهای مثل شهید مطهری را میشناسیم و از عمق تعلقی که به هویت دینی داشته هم آگاهیم؛ اما انصاف او اینطور حکم میکند و مستندات و شواهدی را در این زمینه مطرح میکند. ما در این زمینه هم یک وضعیت عدم تعادل بسیار وحشتناک و شکنندگیآور داریم و متاسفانه هیچ ردی از توجه به این افراط و تفریط در میان عناصر و اجزا شکلدهنده هویت ایرانی مشاهده نمیشود و بازکردن باب گفتگو از این دریچه (نوروز) میتواند کمککننده باشد.
حدود سی و پنچ سال پیش اقتصاددان و سیاستمدار بزرگ توسعه «جان کنت گالبرایت» کتابی منتشر میکند، که خوشبختانه ترجمه فارسی آن هم موجود است، تحت عنوان «آناتومی قدرت» و در آنجا توضیح میدهد که اگر اوضاع و احوال نظام تدبیر و اداره امور در استانداردی باشد که نتواند تعادلهای حیاتی را میان دوگانههای حیاتی پدیدار کند، سیستم دچار ناپایداری مزمن میشود و یک نااطمینانیهایی پدیدار میشود که در آن انباشت دچار اختلال میشود؛ خواه انباشت در سرمایههای انسانی و خواه انباشت در سرمایههای مادی و این پدیده خروج سرمایههای انسانی و مادی وحشتناکی که در حال حاضر ایران به آن دچار است، در واقع بخشی از هزینههایی است که ما در باب افراط و تفریط در میان عناصر و اجزای هویت در نظام ملی پرداخت میکنیم و متاسفانه در سطوح بالا با کسانی یا اندیشههایی برخورد میکنیم که گویی اصلا هیچ حسی از آنها در زمینه ضرورت توجه به پیچیدگیها مشاهده نمیشود.
یک مسئله و زاویه خیلی مهم دیگر میتواند مسئله نوروز به مثابه فرهنگ مشترک جهانی باشد. کنار ایران دوازده کشور در دنیا وجود دارد که مراسم نوروز برگزار میکنند و نوروز را عنصر هویتی میدانند و برای آن تعطیلات سالانه معنیدار و آداب و رسوم به تقریب مشترک معنیداری تدارک میبینند. از این زاویه خود نوروز در عصر اطلاعات و ارتباطات و جهانی شدن در همهی عرصههای حیات جمعی میتواند به مثابه یک قدرت نرم برای ایران در نظر گرفتهشود، قدرت چانهزنی مارا بالا ببرد. شما میدانید که در سایه ایده گفتوگوی تمدنها، ما شاهد این هستیم که نوروز از سوی سازمان مللمتحد هم جدی گرفتهشد. آن افراط و تفریط که آمیزهای از جهل، تعصب، فساد و کوتهنگری است باعث شدهاست که ما به این مسئله توجهنداشتهباشیم که انقلاب اطلاعات و ارتباطات حتی برای کشورهایی که مشکلاتی از نوع بحرانهای ما در ایران را ندارند، بحرانهایی از نظر هویتی پدیدار کردهاست و ما میتوانیم به نوروز به مثابه کانونی قدرتمند که کاملا هم در آن تعادل پدیدار شدهاست، آنهم در طی قرون و اعصار و به همت پیشینیان ما، نگاه کنیم؛ البته این یعنی آیین نوروز برای ایرانیها همانقدر که ایرانی است، اسلامی هم است و اصلا تمایزی از این زاویه نمیتوان دید. شما در این لحظه اگر کتاب مفاتیحالجنان را باز کنید، میبینید که چه آداب ویژه اسلامی و چه دعاهای خاصی برای نوروز در فرهنگ و تمدن ایران تعبیه شده و هر کدام از اینها میتواند یک زاویه واقعا اعتلابخش در نظر گرفتهشود که ذهنمان را درگیر کند به نقاط قوت و ظرفیتهایی که در فرهنگ و تمدن ما وجود و از آنها هم در عرصه ملی بهره ببریم که احساس تعلق، احساس نشاط و احساس هویت، پدیدار کنیم و هم این که در مقیاس جهانی سری در سرها داشته باشیم. میخواهم بگویم که گرفتاری ما این است که فهم نظری درستی از منشأهای گرفتاریهای چند بعدی و بحرانهای پرشماری که در هر یک از ابعاد حیات جمعی ما ظاهر شدهاست، نداریم و در سطح نظام قاعدهگذاری و اداره کشور هم میبینیم بازتاب و تصمیم درستی در ارتباط با منشأ مشکلات وجود ندارد و طبیعتا ارادهای برای مواجهه با این شرایط و برنامهای که یک حداقلی از مرتبهبندی و اولویتگذاری مسائل داشتهباشد نیز موجود نیست. در صورتی که مرتبهبندی و اولویتگذاری در کشوری مثل ایران، یکی از ابتداییترین بدیهیات عقلی به شمار میآید.
ایران کشوری با تعداد زیاد بحران است و این بحرانها در حیطه اقتصاد از حدود متعارف فراتر رفته و اگر دیگر بحرانها در حیطههای فرهنگی، اجتماعی، سیاسی و بینالمللیاش از اقتصادش بیشتر نباشد، کمتر نیست؛ الان شرایطی را داریم پشتسر میگذاریم که هم تعداد بحرانهایمان در همه عرصههای حیات جمعی زیاد شده و هم اینکه این بحرانها دارند با یکدیگر پیوند برقرار میکنند و این مسئله پیچیدگیهای مواجهه با آنها را افزایش میدهد؛ در عین حال که خصلت سینرژیک (همافزایی) به بحرانها میبخشد. در یک سطوحی وقتی شما به اسناد برنامهریزی و بودجهریزی کشور نگاه میکنید احساس میکنید که هزار رحمت به شاه سلطان حسین؛ چرا که ماجراهایی که کشور الان به آن مبتلا است، چه دغدغههایی است و آن چیز که در این اسناد منعکس میشود، چهچیز!
در صورتی که شرایط بیش از پیش بهم بریزد، ما هیچ مسئله منفردی را نمیتوانیم حل و فصل کنیم؛ بهخاطر تعداد بحرانهایی که داریم و درهمتنیدگی آنها و همچنین بهخاطر همافزایی رخ داده در اثر تعامل بین بحرانها. در چنین شرایطی کشور بدون برنامه، محال است که بتواند از عهده این گرفتاریها بربیاید و در عین حال شما میبینید که بیسابقهترین سهلانگاریها در این شرایط رخ دادهاست و با اطمینان به شما میگویم که سندی بیکیفیتتر از سند برنامه هفتم توسعه در تاریخ برنامهریزی ایران نمیتوان پیدا کرد. اینها همه علائمی برای فهم این مسئله است که حکومتگران گرامی ما باید این را بفهمند و هر چقدر دیرتر بفهمند و بهرسمیت بشناسند طبیعتا هزینه فرصت ماجرا خیلی افزایش پیدا میکند، برای کشتیبانی که فرمان کشتیاش هرز شده و فاقد هدف و اولویت است هیچ بادی مساعد نخواهد بود؛ بنابراین هر چقدر هم ما بگوییم که چقدر ظرفیتهای تمدنی و انسانی و مادی داریم در شرایط بیبرنامگی که دچارش هستیم، هیچ کدام از اینها نمیتواند به فعلیت در بیاید؛ بنابراین اگر مثلا از این دریچه وارد بشویم و بخواهیم یک بابی باز کنیم برای اصلاح امور در ایران باباش این است که یک فراخوان به تمام معنا ملی دادهشود و یک بسیج ظرفیتهای دانایی در مسیر طراحی یک برنامه باکیفیت توسعه شکلگیرد. اگر چنین اتفاقی صورت گیرد ما میتوانیم روی نوروز فکر کنیم، باید بدانیم سازمان ملل یک قعطنامه درباره نوروز صادر کرده و نوروز را به مثابه یک افتخار تمدن جهانی معرفی کرده که قدمتی بالغ بر سه هزار سال دارد. آنقدر جالب است که آدم حیران میماند، گریه کند یا شادمان باشد و احساس غرور کند؛ در ابتدای مقدمه قطعنامه سازمان ملل بیان میشود که نوروز نماد فرهنگ صلح است و این نماد فرهنگ صلح ریشه کاملا ایرانی دارد. حالا شما نگاه کنید چه چیزهایی را چقدر مفت، حرام میکنیم. مسئله بسیار حیاتی دیگر این است که میگوید نوروز امیدآفرین و زندگیساز است؛ چون شروعش با شروع روز خلاقیت طبیعت آغاز میشود و حالا اوصاف دیگری که مطرح شدهاست.
اگر ما یک همچنین برنامهای داشتهباشیم آنوقت میشود برای متخصصان علوماجتماعی، روانشناسی و روانشناسی اجتماعی یک خواستههایی مطرح کرد و در این زمینه به مسئولان کشور گفت که این دوازده کشوری که مراسم نوروز دارند یک جمعیت ۳۰۰-۳۵۰ میلیون نفری فارسی زبان را تشکیل میدهند و این میتواند یک ظرفیت بازاری-تمدنی خیلی بزرگ برای جهشهای توسعه در ایران در نظر گرفتهشود. این امر حساب و کتابها و ماجراهایی دارد که در صورت داشتن یک برنامه باکیفیت میشود با جزئیات به آنها پرداخت.
این در حالی است که الان انجمنهای تخصصی روانشناسی در ایران از نظر گستردگی و عمر افسردگی در بین ایرانیها اعلام وضعیت فوقالعاده کردهاند. در این شرایط این برنامه (که در بالا به آن اشاره شد) میتواند یک ظرفیت شادیآفرین، یک ظرفیت اعتلایجمعی و یک ظرفیت همبستگی اقتصادی-اجتماعی در ابعاد گسترده، چه در درون ایران و چه در بین ایران با فارسی زبانهای دیگر کشورها پدیدار کند. در آن شرایط میشود گفت میتوان این بحث را خیلی جدی گرفت و از آن استفادههای اصولی کرد؛ ولی با میدان دادن به تندروها و افراطیها و افراد دارای جنود و تصلب اندیشهای نمیشود این کارها را انجامداد. از این زاویه واقعا حساب و کتابی در کشور نیست؛ در قسمتی از کتاب درخشان «فهم فرایند تحول اقتصادی» اثر «داگلاس نورث»، بیان شدهاست که مولفههای اصلی تغییرات اعتلابخش در عملکرد اقتصادی، عموما غیر اقتصادی هستند و این مسئله یکی از ایدههای محوری این کتاب است و ایده محوری دومش این است که میگوید ما در عصر شتاب تاریخ به سر میبریم؛ یعنی سرعت تحولات علمی و فنی که به دنبال خود همه عرصههای حیات جمعی را در معرض تغییرات شدید قرار داده، به اندازهای بالاست که ما باید قدرت انعطاف نظام ملیمان را بالا ببریم، در غیر این صورت عالیترین فرصتها به ضد خودش تبدیل میشود (به تهدید تبدیل میشود)؛ مانند آن چیزی که در شوک قیمت نفت برای رژیم پهلوی اتفاق افتاد، شوک قیمت نفت در ذات خودش یک فرصت تاریخی برای توسعه ایران بود که دقیقا به ضد خودش تبدیل شد.
حالا از این قبیل شوکها در یک ابعاد بیسابقه و پرتعداد و دارای تعاملها و درهمتنیدگی چند رشته و چند وجهی در ایران رخ میدهد و ما در کتاب ایشان این را میبینیم که بیان میشود قدرت انعطاف با اندیشه متصلب جور در نمیآید. شما از این دریچه میتوانید به نظام تصمیمگیریهای اساسی ایران بنگرید که در آن امیدهای پر تنوعی ذیل مفهوم اقتصاد مقاومتی تعریف شدهاست و الان از بیان آن شرم داریم، شاهد این هستیم که هم اکنون دیگر در تبلیغات رسمی ایران حتی اسمی از اقتصاد مقاومتی مطرح نمیشود. اینها هیچکدام تصادفی نیست. در قلب توان مقاومت نظامهای ملی، قدرت انعطاف برای نشان دادن واکنشهای مساعد و به موقع در برابر تغییرات قرار دارد. داگلاس نورث این بحث را در مقیاس جهانی در این کتاب مطرح کرده و میگوید حواستان باشد با دیدگاههای تعصبآلود و بنیادگرا و معطوف به تصلب اندیشهای، نمیشود مواجهه خردورزانه با تغییرات داشت؛ پس بنابراین این هم برای خودش یک ماجرایی است. اگر قرار است پیش از مرگ سهراب نظام تصمیمگیری ما به هوش بیاید، از پدیده نوروز هم میشود استفاده کرد؛ ولی ما در دورانی هستیم که افرادی که ژست و ادعای دینی دارند، معرفی دین خدا را به کسانی واگذار کردند که وجهه همت اصلیشان پایین کشیدن کرکرهعقل و دامنزدن به تعصب و جنود و تصلب اندیشهای است و اسلامشناسهای بزرگی مثل بهشتی، مطهری، صدرها و از این قبیل را به حاشیه راندند و افراد به غایت بیکیفیت را بزرگ کردند؛ وقتی که آنها با دین خدا اینطور رفتار کردند دیگر شما میخواهید با نوروز چه بکنند؟
میخواهم بگویم که استفاده از ظرفیتهای تمدنی، تمدنساز، هویتآفرین، شادیآفرین و امیدبخش مثل نوروز، لوازمی در ساحت اندیشه دارد و لوازمی نیز در ساحت اراده معطوف به برنامهریزیهای عالمانه برای حرکت به سمت توسعه نیاز دارد. ما میتوانیم مثلا در همین سطح طرحمسئله کنیم و ابراز امید کنیم و نور امید را هم بتابانیم و بگوییم اگر شما روی خود را به توسعه و مواجهه خردورزانه با اقتضائات زمانه کنید، ظرفیتهای اندیشهای و تمدن سازتان کم نیست و یکی از آنها نوروز است که میتواند به شکل بسیار استوار و مسلط به کار بیاید و باید امیدوار باشیم که چنین چیزی رخ دهد.
بسیار عالی، کامل و جامع. فقط چند نکته برای ما در مورد تاریخ ایران وجود دارد. ما یک بار خدمت شما که رسیدیم تحلیل عمیقی ارائه دادید و بیان کردید که ما نسبت به فقر روستاها بیتوجهیم. تحلیل شما این بود که وقتی فقر روستا با فقر شهر همافزا میشود (با اینکه اتفاق نادری است) نه در ایران حتی در دنیا، دولت را ساقط نمیکند؛ رژیم را متلاشی میکند؛ یعنی با توجه به تحولات سیاسی ما و اشارات شما نسبت به فقر شدیدی که در روستا وجود دارد، این خطرات را در پی داریم؟ ما با توجه به تجربه شما از نوروز و ظرفیت اثرگذاری آن و ارتباط آن با توسعه صحبت کردیم، حال شما از منظر اثرگذاری نوروز بر تحولات سیاسی-اجتماعی نکتهای دارید؟ یعنی ما داریم میگوییم ظرفیت توسعه باید امیدآفرین باشد؛ اما آیا شما برای قدرت تشدیدساز بحرانها در ایجاد شکاف در بین جامعه و نظام حاکم هم وزنی متصورید؟ مثلا فرض کنید اگر قبل از انقلاب بنیانگذار جمهوری اسلامی بیان میکرد «بخاطر این اتفاقات نوروز را جشن نگیریم» یعنی آن ظرفیت به ضدظرفیت تبدیل میشد؟
من دعوتی کردم به مطالعه کتاب «جان کنت گالبرایت». در کتاب آناتومی قدرت، او مفهومی را معرفی میکند با عنوان «قدرت همسنگ»؛ در چهارچوب قدرت همسنگ میگوید که بهم خوردن توازن قوا در هر عرصهای از عرصههای حیات جمعی، آن چیزی که میتواند نیروی تحرک و اهتمامبخشی باشد، به ضد خودش تبدیل میشود. حالا نمیخواهم وارد جزییات بشوم؛ ولی شما نگاه بکنید که یک پدیده تمدنی بزرگ مثل کوروش کبیر، بخاطر آن افراط، تفریطها، تصلب و جنودهایی که بر نظام تصمیمگیریهای اساسی کشور گاه و بیگاه ظاهر میشود، الآن تبدیل به تهدید امنیتی شدهاست، از دلایل واضح آن، این است که وقتی که مسئولان کلیدی فاقدکیفیت برگزیده میشوند، آنهایی که به اصطلاح به خاطر جایگاهشان، سطح بلوغ بیشتری ازشان انتظار میرود، حرفهای بیپرده و نسنجیده و تحریکآمیز میزنند و در نتیجه این شرایط را پدید میآورند؛ مثلا در همین چند سال اخیر مقامات کلیدی دولت چه حرفهای نسنجیده، پوچ، مخرب و تحریکآمیز درباره کوروش، پاسارگاد و از این قبیل زدند و شما آثارش را ببینید. نکتهای که شما به آن توجه کردید و پرسیدید با صدای بلند پاسخش این است که آری در هر عرصهای از حیات جمعی که ما از تعادل خارج بشویم، یک نیروی برانگیزاننده در جهت عکس آنچه که باید باشد، شرایط را تحریک میکند. از این زاویه بیاعتنایی به نوروز و میراث باستانی ایران که در حقیقت میتواند به قول شهید مطهری «عنصر اعتلابخش» باشد، تبدیل به پتانسیلهای تخریبگر شود، مسئله فقر و نابرابری هم همینطور است.
عرض کردم مثلا برنامه هفتم توسعه ما فاجعهآمیزترین سند سیاستی است که بعد از انقلاب منتشر شدهاست، بخشی از آن به همین برمیگردد که مثلا در این سند به روند شدتبخشی وابستگی تولید به واردات که نشان از عمقیابی وابستگیهای ذلتآور به دنیای خارجه است، مطلقا توجه بایستهای نمیبینید. کما این که راجعبه این نابرابریهای ناموجه مخرب، شکنندگیآور و ناپایدارساز هم مطلقا توجهی بهچشم نمیخورد. راجعبه فقر هم همین شرایط صادق است. معلوم است که همه اینها پیوند همافزا با یکدیگر برقرار میکند و ارکان ثبات و آیندهداری نظام ملی را به چالش میکشد. واقعا هر کدام از اینها میتواند موضوع بحثهای جدیتر قرار بگیرد.
کانون اندیشه شما مبتنی بر این است که فارغ از اینکه نوروز یک ظرفیت است، در فقدان ظرفیت دانایی، ظرفیتهای موجود هر چقدر هم عظیم باشند، به ضد خودشان تبدیل میشوند. حالا من میخواهم یک نکته دیگر هم اضافه کنم، پس در این دال مرکزی اندیشه شما، من میتوانم استنباط کنم یکی از دلایل سقوط رژیم شاه خارج کردن جامعه ایرانی و نظام حیات جمعی ایران از تعادل بود، حالا آنها مثلا به اسلام، به حس تحقیر ملی و … توجه نمیکردند که آن تعادلی که فرمودید را برهم میزد. درست میگویم؟
بدون تردید همینطور است. ببینید دو سال پیش دو تن از دوستان من که یکی از آنها دانشجو من بود، کتاب بسیار جالبی را ترجمه کردند و از من خواستند که یک مقدمه برای آن کتاب بنویسم. عنوان اصلی کتاب «سرمایهداری پس از کرونا» بود. وقتی برای نوشتن مقدمه شروع کردم که با دقت بخوانم و یادداشتبرداری کنم، آن چیزی که از نظر من شاهبیت این کتاب بود، این عبارت بود «نظامهای تصمیمگیری در سراسر جهان باید بدانند که نادیدهگرفتن نابرابریهای ناموجه بسیار خطرناک است» و از این تعبیر استفاده کرده بود که در شرایط نابرابری بیش از حد، همه تعادل حیات جمعی بههممیریزد و عدمتعادل جایگزین میشود. حالا من مثال پاسارگاد و کوروش را از وجه ایرانی بودن زدم. شما به این مسئله توجه کنید که در حوزه علمیه قم به واسطه دفاع بد از گوهر دین شما با یک روند دائما رو به افزایش روحانیون موجهی روبرو هستید که دارن صف خودشان را از آنچه که در تریبون رسمی و به نام دین مطرح میشود جدا میکنند؛ یعنی فکر نکنید که فقط روی وجه ایرانی بودن ماجرا ما را تهدید میکند، از دریچه اسلامی بودن نیز این دامن زدن به جهل، جنود، تصلب و پایین کشیدن کرکرهعقل و ترویج دیدگاههای تعصبآلود، تهدیدش برای امنیت ملی و آینده ایران اصلا کمتر از نادیده گرفتن میراثهای تمدنی ایرانی نیست، چهبسا تحت شرایطی، شکنندگیآوری این وجه میتواند بسیار بیشتر از وجوه دیگر باشد؛ بنابراین از این زاویه باید بیان کنم، نقطه شروع برای طراحی آن برنامهی باکیفیت، مسئلهی نابرابریهای ناموجه است، یا به عبارت دیگر، عدالت اجتماعی و توسعه عادلانه باید مبنای اندیشه، قاعدهگذاری، عمل و ادارهی کشور ما قرار گیرد و اینها افقهایی است که اگر مورد پذیرش واقع شود دلایلی به آن افتخار خواهیم کرد، متفاوت خواهد بود.
اگر باب گفتگوهای اعتلابخش ملی در کادر طراحی یک برنامه باکیفیت توسعه باز شود، آموختنیها از آنچه که بر سر ایران رفتهاست، از این غفلتها، بیاعتناییها، فسادها و جهلها کم نیست و با تکیه بر ذخیره دانایی میتوان یک ایران آبرومند، رو به توسعه، شاد و آباد را براساس قانون اساسی موجود ساخت و چنین باد.